گمرکات ایران از دیروز تا اکنون

در این نوشته به گمرک می پردازیم و آن را از منظر تاریخی با تمرکز به ناحیه جغرافیایی ایران، زیر ذره بین قرار می دهیم. برخلاف سایر مقاله های منتشر شده در سایت، آموزه های این نوشته جنبه کاربردی چندانی ندارد و بیشتر مناسب افرادی است که به کسب اطلاعات تئوریک، پیرامون حوزه فعالیت خود علاقه مند هستند.

در نتیجه، اگر رشته تحصیلی یا کسب و کار شما با تجارت، بازرگانی، اقتصاد و حوزه های مذکور ارتباط دارد و قصد دارید کمی داده تاریخی و آکادمیک در اختیار بگیرید، ما را در ادامه این مقاله همراهی کنید.

مقدمه؛ نگاهی به تاریخچه گمرک در ایران و جهان

گمرک محصول تمدن مدرن انسانی است. یعنی پس از شکل گیری مفاهیم جامعه، دولت، کشور و اموری از این دست، مرز کشی ها روی دادند و از آن به بعد، هر دسته، قبیله یا ملتی می کوشید از تمامیت ارضی و ارزش های خود دفاع کند. اگر بخواهیم سالیان نخست تمدن بشری را فاکتور گرفته و به دوران مدرن برسیم، تجارت یا بازرگانی فعلی، در مقیاسی کلی زیر لوای سازمان ملل شکل گرفته و میوه ی صلحِ بیرون آمده از دل جنگ جهانی دوم است (برای کسب اطلاعات دقیق تر می توانید به عنوان “سازمان جهانی گمرک” در سازمان ملل مراجعه کنید).

از منظر تاریخ باستان نیز، حضور واژه هایی کهن همچون “Commereium” که به تجارت و بازرگانی بین مرزی اشاره دارند مهر تاییدی است بر این مدعا که همواره ساز و برگی برای نظارت بر واردات و صادرات کالا از یک مرز وجود داشته است. به عنوان مثال در کشور ما ایران، سرآغاز گمرک با حکومت اشکانیان و نظارت بر ابریشم وارداتی از چین شناخته می شود (بدون شک با توجه به شواهد، تاریخ گمرک در ایران و جهان به پیش از آن باز می گردد اما اولین سند ملموس که چند و چون سازمان نظارت مرزی یا همان گمرک را نشان می دهد مختص دوره اشکانیان است).

در آخرین برگ صفحات تاریخ معاصر، به خصوص در دوره قاجار، کشور ما قدرت و تسلط خود بر مرز و گمرکات را از دست داده و قراردادهایی نوشته و نانوشته، ایران را تبدیل به بهشت تولیدکنندگان خارجی می سازند (به عنوان مثال روسیه تزاری با تعرفه پنج درصد محصولات خود را وارد ایران می کرده است). و اما اگر بخواهیم شرایط امروز گمرک را توصیف کنیم باید بگوییم به دلیل موقعیت پیچیده اقتصادی و اتخاذ سیاست های خاص، گمرکات ایران قوانین منحصر به فردی دارند و افراد برای شناخت و کسب تخصص در آن ها، علاوه بر دریافت مدارک دانشگاهی، ناچارند فاکتور تجربه را چاشنی سازند.

وظیفه گمرک چیست؟

به بیان تخصصی، گمرک ارگانی است دولتی که قوانین ابلاغی را اجرا می کند. در واقع گمرک تنها مجری قوانین و سیاست های اقتصادی کلان کشور است. شرح وظایفی که برای این نهاد برشمرده شده است فوق العاده گسترده و بسیط است اما به طور کلی روح و چکیده آن ها به شکل زیر بیان می شود:

• دریافت درآمدهای گمرکی (گمرک کالا، اسناد و اظهارنامه را بررسی می کند و مطابق تعرفه و ارزش استنباطی حقوق ورودی را پیش از ترخیص کالا اخذ می نماید)؛
• قوانین، ماده، دستور و تبصره های فراوانی در حوزه گمرک تهیه و تدوین می شوند. گمرکات کشور موظف هستند که هر بند قانونی را بلافاصله پس از ابلاغ اجرایی سازند؛
• در مواقعی گمرک باید با سایر سازمان های دولتی همکاری کند. به عنوان مثال اگر قصد واردات دام زنده را داشته باشد، علاوه بر فرآیند جاری واردات، گمرک موظف است نسبت به صدور مجوز توسط سازمان دامپزشکی قبل از اتمام تشریفات گمرکی اطمینان حاصل نماید؛

هر چند که با توجه به سیاست های اخیر دولت ها مبنی بر واگذاری امور تخلیه، بارگیری و انبار به بخش خصوصی دیگر گمرک خود مجری نیست، اما نقش نظارتی دارد و باید از حسن انجام امور اطلاع و اطمینان کسب کند.

مرجع رسیدگی به اختلافات گمرکی کجاست؟

طبق قانون اساسی ایران، مرجع رسیدگی به اختلافات شهروندان و دولت، قوه قضاییه و دیوان عدالت اداری است. در صورتی که با فردی موسفید کرده در عالم بازرگانی هم صحبت شوید به شما خواهد گفت که تا چندین سال پیش، اختلافات گمرکی در دادگاه های قوه قضایی زیر تیغ بررسی قرار می گرفته اند.

اما مشکلات ناشی از تاخیر در نوبت رسیدگی (قوه قضاییه مراجعه کنندگان زیادی دارد) و بروکراسی پیچیده و تخصصی بودن (قاضی ناچار بود برای صدور حکم متخصص دعوت کند و به شور بنشیند، زیرا او حقوقدان بوده و لزوما به حوزه های مختلف تسلط ندارد)، قانون گذاران را مجاب کرد ساز و کاری جدید بیاندیشند.

نتیجه این بود که به جای مراجعه شاکی به دادگاه قوه قضاییه، اختلافات به مراجع رسیدگی در خود سازمان که اصطلاحا به آن شبه دادگاه یه دادگاه اداری گفته می شود، ارجاع گردید. در گمرک مرجع رسیدگی به اختلافات گمرکی در تشخیص تعرفه، ارزش کالا، جریمه ها به غیر از موارد قاچاق گمرکی، قوه قهریه (فورس ماژور) و مقررات گمرکی، کمیسیون رسیدگی به اختلافات گمرکی است.

البته، در شرایط خاص که شما معتقد باشید رسیدگی عادلانه نبوده، پای دیوان عدالت اداری به میان کشیده می شود.

رابطه گمرک و کارگزار گمرکی چیست؟

در انتهای این مقاله می رسیم به رابطه گمرک و کارگزار گمرکی. باید توجه داشت که حضور در گمرک، سفارش کالا، واردات، صادرات، اخذ مجوزات، انجام تشریفات گمرکی، ترخیص کالا و حل اختلافات گمرکی، امری تخصصی است. به بیان دیگر، پروسه وارد یا خارج ساختن کالا، تکنولوژی یا هرپدیده ای که فکرش را بکنید، یک کار مطالعاتی، اجرایی و گاها چندین و چند ماهه است.

شما باید مطالعه روی محصول را انجام دهید، بهترین خریدار، فروشنده یا تولید کننده را بیابید، اسناد مذاکرات خود را مکتوب سازید، مجوزهای لازم را پیش از خرید یا فروش دریافت کنید، درباره شیوه حمل و نقل، بیمه و شرایط دیگر به توافق برسید، روند ترخیص را طی کرده و در آخر، کالای خود را از گمرکی ترخیص و تشریفات گمرکی را تکمیل نمایید.

برداشتن گامی اشتباه در هر مرحله، حتی ناخواسته می تواند امری ساده را به یک پرونده اقتصادی سنگین (در بعضی موارد قاچاق و غیره) تبدیل سازد. در نتیجه توصیه می کنیم بدون مشاوره تخصصی با گارگزار گمرکی با تجربه که بازوی توانمند گمرک در اجرای صحیح مقررات می باشد وارد گود بازرگانی و امور گمرکی نشوید.

به خاطر داشته باشید، در این وادی، بازرگانی کمره ئی به مدیریت مهرداد کمره ئی آماده سرویس دهی به شماست، پس با ما تماس بگیرید.